Dertien jaar leven met een kabinet Rutte

OPINIE – Premier Rutte had op zondagochtend al besloten dat hij de politiek zou verlaten, maar had dit alleen besproken met een paar vertrouwelingen binnen de VVD en zeker niet met zijn vicevoorzitters. Om ’transparant te lijken’ binnen kabinet Rutte IV, belde minister Kaag 15 minuten voor de aanvang van het debat dat mogelijk D66 of een aantal leden een motie van wantrouwen zou steunen. 

In de afgelopen jaren zijn er al zo’n 4 kabinetten Rutte geweest en daar is nu een einde aan gekomen. De scherven van de val worden opgeruimd en vele bekende gezichten zullen het veld gaan ruimen en er zullen nieuwe gezichten gaan komen. 

Kabinet Rutte I 
Het begon met het eerste kabinet Rutte, dat de lakens uitdeelde van 14 oktober 2010 tot 5 november 2012. Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 kwam er een zogenoemde centrum-rechtse coalitie van VVD en CDA, met in de Tweede Kamer gedoogsteun van de PVV. Dit leverde een nipte meerderheid van 1 zetel. Daarnaast werd in de Eerste Kamer de coalitie gesteund door de SGP. In feite was het een minderheidskabinet, maar met steun van de PVV kon het kabinet regeren. 
Dit verdween toen Hero Brinkman uit de PVV-fractie vertrok. De formatie duurde een tijd, met verschillende informateurs, zoals Uri Rosenthal, Herman Tjeenk Willink, Jacques Wallage, Ruud Lubbers, Ivo Opstelten en formateur Mark Rutte.
Uiteindelijk gingen de leden van VVD en CDA akkoord, maar niet helemaal voor de volle 100 procent en tekende de PVV alleen het gedoogakkoord, maar niet het coalitieakkoord.

Volgens Rutte I zou er gewerkt moeten worden aan de overheidsuitgaven, vergroting van de veiligheid, naast het verkleinen van de overheid. De gevolgen van de economische crisis moest bestreden worden en tevens moest de migratie beperkt worden. Zo’n 13 jaar geleden was er al sprake van de fata morgana van de migratiebeperking. Volgens de formateur was het motto van het kabinet ‘Vrijheid en Verantwoordelijkheid’.   

Rutte I kwam ten val op zaterdag 23 april 2012 over de besprekingen van verdere bezuinigingen. In eerste instantie leek het dat het kabinet akkoord was gegaan over een bezuinigingspakket van bijna 15 miljard euro, maar dat bleek niet het geval te zijn. 

Kabinet Rutte II 
Er restte niets anders dan het ontslag aan te bieden, zodat op 5 november 2012 fris en vrolijk kabinet Rutte II kon aantreden. Rutte II werd gevormd door VVD en PvdA na de verkiezingen van de Tweede Kamer op 12 september 2012. 

Volgens Rutte II waren de belangrijkste doelstellingen het op orde brengen van de overheidsfinanciën, het eerlijk verdelen van de lasten en tevens het zorgen voor duurzame groei van de economie. Hiervoor werden hervormingen voorgesteld, onder meer op terreinen als woningmarkt, arbeidsmarkt en zorg. Het coalitieakkoord heette ‘Bruggen Slaan’.  
In kabinet Rutte II zijn 4 ministers en 5 staatssecretarissen tijdens de regeerperiode afgetreden. Maar ook in de coalitiefracties werd er nogal wat gewisseld. Op 13 november 2014 stapten Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk uit de PvdA-fractie en begonnen DENK. Johan Houwers werd op 19 maart 2015 uit de VVD-fractie gezet en op 8 november 2016 verdween Jacques Monasch uit de PvdA-fractie.  
Hierdoor hield de coalitie nog maar 75 zetels over, maar konden wel doorregeren met steun van andere partijen. Tijdens de regeerperiode Rutte II was er een kredietcrisis, een eurocrisis, werden flink wat wetten ingevoerd en was er ook nog de affaire MH17, de vluchtelingencrisis in 2015 en het kinderpardon in 2012. 
Rutte II – VVD én PvdA – heeft haar volle periode volbracht. De Tweede Kamerverkiezingen waren op 15 maart 2017. 

Rutte III
Na de verkiezingen werden 2 maal geprobeerd om tot een kabinet van VVD, D66, CDA en GroenLinks te komen, maar volgens informateur Tjeenk Willink was het migratiebeleid hét struikelblok. Er werden nog wat andere pogingen gedaan, maar men werkte verder aan de motor VVD, D66 en CDA, aangevuld met de ChristenUnie en informateur Gerrit Zalm. De formatie van een nieuw kabinet duurde zo’n 255 dagen, wat overigens de langste was na de Tweede Wereldoorlog. In de tijd van formatie heeft Edith Schippers ook nog een tijd de functie gehad als informateur / verkenner. 

Op 10 oktober 2017 kon het regeerakkoord worden aangeboden aan de Tweede Kamer. Het doel van het kabinet Rutte III was om een sterk land nog beter te maken voor iedereen. Hierbij ging het nadrukkelijk ook voor mensen die het gevoel hadden dat de overheid er niet voor hen was. Het kabinet zou investeren in ieders kansen en het collectief versterken.  
Hoofdstuk 4.5 ging over een ‘Menswaardig en effectief migratiebeleid’. De eerste zin was ‘Vluchtelingen die aan het noodlot willen ontsnappen, moeten bescherming krijgen’. Tevens gaf het kabinet hierbij aan dat dit in de internationale verdragen verankerd is. Nederland zal daarom die bescherming in ere houden en wijst andere landen erop dit ook te doen. 

Naar aanleiding van het rapport van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) werd Rutte III ‘gedwongen’ om op 15 januari 2021 haar ontslag aan te bieden.  

Rutte IV 
Een jaar later was er dan eindelijk – 10 januari 2022 – de beëindiging van Rutte IV, dat kon blijven zitten tot 7 juli 2023. Op die dag werd het ontslag van dit kabinet aangeboden. Na het ontslag blijkt dat steeds meer kopstukken gaan verdwijnen van het politieke toneel. 
De duur van de formatie was bijna 300 dagen. Het doel van de formatie was te komen tot een kabinet dat voldoende steun in de Tweede Kamer zou hebben (dus meer dan 75 zetels) en als een konijn uit de hoge hoed toverde de formateur Rutte IV tevoorschijn, wat in feite een voortzetting was van Rutte III. 

De formatie verliep regelmatig rommelig. Begonnen met 2 verkenners – Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren aan de klus, bleek de laatste haar aantekeningen – ‘gevoelige documenten’ – verkeerd vast te houden, waardoor de pers de aantekeningen mee kon lezen. Ze moesten opstappen en werden opgevolgd door Tamara van Ark en Wouter Koolmees als verkenners. Het regeerakkoord kreeg de naam mee: ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’. Hierin wordt aangegeven dat Nederland staat voor een rechtvaardig, humaan en effectief asiel- en migratiebeleid. Het kabinet wil migratie zoveel mogelijk in goede banen leiden en meer grip krijgen op deze migratie.

In alle kabinetten Rutte was de angel het rammelende migratiebeleid. Dat begon zo’n 13 jaar geleden (Rutte I) waar het kabinet al aangaf dat de migratie beperkt moest worden. Gezien de ellende binnen alle kabinetten Rutte op dit onderwerp, is dit niet gelukt. Echter als men leest in het regeerakkoord van bijvoorbeeld Rutte IV dan bestaat er ook helemaal geen asiel- en migratiebeleid. De gehanteerde zinnen zijn op zoveel mogelijke manieren uit te leggen, dat alle fracties er mee konden doen wat men dacht dat goed zou zijn, maar er zou nooit een eensluidend beleid op dit onderwerp komen. Rutte I tot en met IV zijn gevallen op migratie. Dit komt omdat men geen humaan beleid wilde neerzetten, wel wijzen naar andere landen, maar zelf niets doen. Nergens sprake van veilige, betaalbare en gezonde woningen voor de mensen die hier mogen blijven. Nergens sprake van de aanpak van de procedures en de versnelling ervan. Nergens sprake van een humaan (+ privacy) beleid voor de aanvragers in een of meerdere procedures. Het wordt tijd voor een echt humaan asielbeleid. Wie durft? 

(Bronnen: Parlement, Wikipedia, Platform voor Onderzoeksjournalistiek, Khamakar News Agency) 

Henny A.J. Kreeft
Onafhankelijke Burger Journalistiek 

© Khamakar News Agency / 12.07.2023