GILZE EN RIJEN – In 1404 kwam de naam Rijen voor het eerst voor in een akte. Deze akte zou nog officieel bewaard worden in het archief van het klooster Sint Catharinadal in Oosterhout. De naam Rijen zou afkomstig zijn van de ligging van het dorp. Het was zo dat het water van hoger gelegen delen uitliep in een groot aantal beekjes via de Grote Lei in De Donge. Deze waterlopen werden rijen genoemd (of ook wel rijten, reien). De tekst is van de site Tijdmachine.
Aangezien in die tijd – men spreekt van 1405 – de mensen daar wilden gaan wonen, waar ze veilig waren voor het water, maar wel het water dichtbij wilden hebben, ging men hogere delen zoeken in het landschap. Voor Rijen was dit een gebied van noord naar zuid, waarbij ook op d’n duur een weg ontstond van Gilze via Rijen naar Dongen. Gilze bestond eerder dan Rijen, waarbij de laatste eigenlijk een gehucht / buurtschap was van Gilze.
Er lagen uitgestrekte woeste gronden, heidevelden en bossen om en rond de dorpen en tussen de verschillende dorpen in de buurt. De inwoners van de dorpen mochten gebruik maken van de gronden als men contributie betaalde aan de Heer van Breda. Zo’n gebied lag tussen Molenschot en Rijen, richting Oosterhout.
Jaren later, we spreken nu over 1824, kwam er een Rijksweg tussen Breda en Tilburg, via Rijen. Hier kwamen natuurlijk de zogenaamde herbergen, zoals die van Arnoldus van Groenendaal die in 1824 De Posthoorn opende aan de ‘Groote straatweg op den Haansberg’.
Tijdens de Belgische opstand (1830 -1839) was er een groot kampement op de heide in Rijen, wat bekend staat als het Kamp van Rijen. De heide was een behoorlijk groot gebied en strekte zich vele kilometers uit. Zo zijn er nog steeds heidegebieden in Brabant en zijn afgeleide namen terug te vinden. Zo bestond de naam Heikant (Tilburg), Seterse heide, Molenheide en Molenschotse heide (of d’n Haai, zoals mijn vader dit plachte te noemen; hij komt van Molenschot).
De ‘wijk Heikant’ (Tilburg) is als nederzetting in de late Middeleeuwen reeds bekend en lag in die tijd in een uitgestrekt heidegebied. In het gebied stonden al zo’n 214 huizen in 1648. Een van de buurtschappen van het gebied was Haansberg.
Volgens de site Mars et Historia, van de Nederlandse Vereniging voor Militaire Historie, had koning Willem I in de periode tussen 1830 en 1839 zijn leger gemobiliseerd bij het dorp Rijen. Hier waren zo’n 13.000 manschappen gelegerd door de jaren heen.
Een andere site, Metaaldetecteren, had het over een enorm kamp bij Rijen, dat ten noorden van de Rijksweg Breda – Tilburg lag. De soldaten moesten natuurlijk ook oefeningen uitvoeren, die gedaan werden op de Molenheide (ongeveer de plaats van het huidige vliegveld). Het kamp was ongeveer zo groot als gemiddeld een stad in die dagen. Het kwam ook door een ring om het kamp heen, met marktkramen, winkels en herbergen. Zodoende zouden er minstens 100 houten gebouwen hebben gestaan.
Echter in de jaren ervoor zijn er meer kampementen geweest, meestal richting Breda en Oosterhout.
Gezien het feit dat een soldaat niet veel te doen had, als er niet gevochten of geoefend werd, is het aannemelijk dat men naar een herberg trok om wat te ‘drinken’. Dat zou in kunnen inhouden dat het Kamp van Rijen niet té ver van een herberg heeft gelegen. De dichtstbijzijnde waren dan de herberg op de Haansberg en die van De Vijf Eiken. Tevens zou het kunnen inhouden dat er op meerdere plaatsen een kamp is geweest, tenslotte was er ruw geschat heide van bijna Tilburg tot bijna Breda.
Men gaat er steeds van uit dat het Kamp van Rijen heeft gelegen in het bosgebied, waar nu nog een klein paadje loopt met de naam van de Kampstraat. Dit pad loopt van Atalanta tot aan de Julianastraat.
Het boek ‘Rijen, Ontstaan, Groei, Ontwikkeling’ geeft aan dat de uitgestrekte heide ten westen en ten zuiden van Rijen een mooi gebied was voor oefeningen en kampen. Dit gebied sloot prima aan bij de heidevelden richting Gilze, Breda, Teteringen en Oosterhout. De geschiedenis van dat gebied en de kampen gaat zelfs terug tot de Tachtigjarige Oorlog.
In 1810 was er sprake van een ‘baan’ (weg) van Breda, via Dorst en de Vijf Eiken en uiteindelijk tot aan Tilburg. Deze baan werd in 1816 aangewezen als een ‘grote weg der eerste klasse’ wat inhield dat het Rijk het onderhoud op zich nam. Gezien de belangrijkheid werd de weg in 1827 van Breda rechtgetrokken naar Tilburg. In de jaren 1758 en 1831 werden langs de weg Gilze naar Rijen beplantingen aangelegd.
Een kampement werd op 22 juli 1794 geïnstalleerd bij de Vijf Eiken. Nadien zijn er meerdere kampen geweest tussen 1830 en 1840. In de zomermaanden was er een uitgebreid legerkamp te vinden op de heide bij de Vijf Eiken en de weg Breda – Tilburg. Tevens waren er kleinere kampen het hele jaar door in Rijen, Gilze en Hulten. Vaak ook waren soldaten ingeburgerd bij inwoners.
Het Kamp van Rijen was ruim 1.600 meter lang en 250 meter diep. In het gebied stonden zo’n 1.300 tenten, waarvan meer dan de helft ‘16-persoons’.
Na deze tijd van oorlogen en kampementen kwam er na 1850 vooruitgang in de dorpen. Rond 1850 waren de meeste straten en wegen nog zandwegen. De bebouwing van Rijen was met name geregeld rond het lint (weg van Dongen – Rijen – Gilze), en met name zo rond Wilhelminastraat en Molenstraat (tegenwoordig Marijkestraat). Er was een zandweg, die in zijn geheel Heikantsestraat werd genoemd en die van zuid naar noord liep. Dit zou eventueel de weg naar het Kamp van Rijen kunnen zijn geweest. Later werd deze Heikantsestraat opgedeeld in delen, achtereenvolgens de Kampstraat, Vincent van Goghstraat, Schepenstraat, Schoutstraat en Heikantsestraat.
Volgens de site van Tijdmachine Gilze en Rijen was De Heikant een buurtschap, zo’n 1 kilometer ten westen van het centrum van Rijen. Rond 1850 bestond het buurtschap uit 8 huizen en woonden er 60 mensen. De straatnaam Heikantsestraat zou verwijzen naar de weg van dit buurtschap en het woeste gebied. De naam is zelfs terug te vinden in documenten van 1763.
Waarom de naam ‘straat’ heeft gekregen is nog niet helemaal duidelijk. Meestal slaat straat op een bepaalde mate van bebouwing. Maar dat is weer iets voor een volgend artikel.
(Bronnen: Tijdmachine Gilze en Rijen, Stichting Straat, Mars et Historia, Delpher, Heemkring Molenheide, BD, Rijksmuseum, Metaaldetecteren, boek ‘Rijen, Ontstaan, Groei, Ontwikkeling’)
Henny A.J. Kreeft
Onafhankelijke Burger Journalistiek
© Khamakar News Agency / 25.02.2023
foto © Rijksmuseum / http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.539159
